Ở nước ta, thuốc được chia làm hai loại: được bán theo đơn thuốc của bác sĩ và không cần đơn.
Thuốc bán theo đơn là loại thuốc thuộc bảng độc (trước đây ở ta chia thành hai loại độc A và độc B), thuốc gây nghiện, thuốc hướng thần (thuốc làm thay đổi trạng thái tâm thần như thuốc an thần gây ngủ diazepam), thuốc thuộc loại nguy hiểm (giữa liều điều trị và liều độc có khoảng cách rất hẹp, dùng “sai một li” có thể gây tai biến rất nguy hiểm như thuốc loại glucocorticoid).
Làm bệnh nhẹ thành nặng
Loại thuốc bán theo đơn chỉ được phép bán khi người bệnh tŕnh đơn thuốc của bác sĩ. C̣n thuốc bán không cần đơn là loại thông thường, có khi được gọi là OTC (viết tắt của over the counter, tức thuốc có sẵn trên quầy, cứ đến mà mua). Thuốc OTC được dùng trị các rối loạn thông thường như cảm, sổ mũi, ho, tiêu chảy, táo bón, khó tiêu đầy bụng..., tuy nhiên cũng đ̣i hỏi người dùng có kiến thức tối thiểu về thuốc (nhờ đọc kỹ bản hướng dẫn kèm theo thuốc hoặc hỏi và thu thập thông tin từ dược sĩ phân phối thuốc). Ở một số nước tiên tiến như Mỹ, Anh, nhiều thuốc OTC được bán ở khắp nơi như siêu thị chứ không bắt buộc bán trong nhà thuốc.
C̣n ở ta, tất cả những sản phẩm đặc biệt gọi là thuốc chỉ được bán ở những nơi ngành y tế cho phép đó là nhà thuốc, hiệu thuốc mà sau này sẽ trở thành nhà thuốc đạt chuẩn GPP. Như vậy, vẫn có trường hợp người bệnh có thể tự dùng thuốc khi cảm thấy rối loạn nhẹ, không cần khám bác sĩ mà chỉ cần đến nhà thuốc hỏi mua thứ thuốc ḿnh biết về tự điều trị.
Có hai vấn đề nghiêm trọng gắn liền với t́nh trạng tự dùng thuốc. Đó là tự ư dùng thuốc mà thuốc đó thuộc loại bán theo đơn (nên lưu ư kháng sinh và thuốc loại glucocorticoid - thường gọi tắt là corticoid - ở nhiều nước phải bán theo toa, c̣n ở ta bán khá thoải mái) và tự ư dùng thuốc ở người hoàn toàn mù tịt về thuốc.
Việc tự dùng thuốc luôn hàm chứa mối đe dọa nguy hiểm v́ có thể trở thành “việc lạm dụng thuốc một cách tự ư mà không có sự hiểu biết kèm theo”, có thể đưa đến tác hại không lường trước.
Tự dùng thuốc có thể làm bệnh nhẹ trở thành nặng v́ không được chữa trị bằng thuốc đúng cách. Tự dùng thuốc có khi rất nguy hiểm v́ dùng thuốc không đúng che lấp dấu hiệu “cấp cứu ngoại khoa” (tức là phải được nhập viện để được mổ gấp). Thí dụ, khi bị đau bụng không rơ nguyên nhân mà vội dùng thuốc chống co thắt để giảm đau, bụng hết đau nhưng bệnh vẫn c̣n (như viêm ruột thừa, có thai ngoài tử cung...), người bệnh không đi bệnh viện để được phát hiện bệnh, mổ cấp cứu kịp thời có khi hậu quả rất đáng tiếc.
“Thầy lang” Internet
Hiện nay c̣n có vấn đề tự dùng thuốc qua thông tin trên mạng Internet. Với sự bùng nổ thông tin, cần cảnh giác và thận trọng trong việc thu thập thông tin về sức khỏe, y dược trên mạng toàn cầu này.
Đối với người hoạt động trong lĩnh vực chuyên môn y dược phải luôn cẩn thận, t́m cách sàng lọc, chọn lựa và xếp hạng thông tin đáng tin cậy đến mức độ nào đó để sử dụng. Đồng thời cần ghi nhớ dược phẩm luôn gắn liền với kinh doanh. V́ vậy không loại trừ nhiều thông tin về dược phẩm đă bị nhiễu do mục đích kinh doanh, lợi nhuận. Nhất là trên Internet, mức độ quảng cáo rất rộng nên thông tin về dược phẩm càng dễ bị nhiễu.
Đối với các nhà chuyên môn y dược, họ phải có “chiến lược t́m tin y dược” trên Internet và luôn dựa trên quan điểm “y học phải có chứng cứ” (evidence-based medicine, viết tắt EBM), tức phải biết chọn công cụ t́m tin hữu hiệu để sàng lọc thông tin. Nếu biết chọn lọc thông tin từ Internet th́ đây là phương tiện hết sức hữu ích để cập nhật và ứng dụng vào công việc chuyên môn.
Tuy nhiên, với người dùng thuốc, xin có lời khuyên là đừng bao giờ lấy tin trên Internet để chẩn đoán bệnh, tự vào các địa chỉ thông tin về thuốc để t́m thuốc thích hợp (thích hợp do được quảng cáo rất nghệ thuật nhằm nghe xuôi tai, chiều nào cũng lọt), rồi mua thuốc trên mạng hoặc đến nhà thuốc hỏi mua về tự uống, thậm chí mua theo lối truyền tai để dùng tự chữa bệnh. Khi bị rối loạn và nghi ḿnh có bệnh, cách tốt nhất là đến bác sĩ (bác sĩ chuyên khoa càng tốt) để được khám, hướng dẫn và chỉ định cách điều trị. Nếu bị những rối loạn được cho là nhẹ, thông thường ta có thể đến nhà thuốc để mua loại thuốc OTC.
Theo Tuổi Trẻ
